Γράφει η Rachel Donadio*
New York Times
Ο Macron έχει πάντα αυτό το πονηρό χαμόγελο. Είναι πρόβλημα για εκείνον. Έχει την τάση να μιλάει πατροναριστικά στους ανθρώπους, να λέει «άσε με να σου εξηγήσω», αντί να ακούει. Η Marine Le Pen, η επικεφαλής της ακροδεξιάς Εθνικής Συσπείρωσης της Γαλλίας, εργάστηκε σκληρά κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής εκστρατείας για να απαλύνει, ακόμη και να αποτοξινώσει, την εικόνα της. Φαίνεται πως αυτό λειτούργησε.
«Νομίζω ότι είναι γεμάτη καλές ιδέες», μου είπε η Cyrielle Bernard, μια 19χρονη που ζει σε αυτή τη γραφική πόλη της Βουργουνδίας, στο Semur-en-Auxois, ένα απόγευμα της περασμένης εβδομάδας, μιλώντας στο κατάστημα όπου εργάζεται. Από όλους τους υποψηφίους, είπε, «νομίζω ότι είναι η πιο λογική».
Ο Πρόεδρος Emmanuel Macron κέρδισε στο Semur-en-Auxois στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας αυτόν τον μήνα, αλλά η κυρία Le Pen πήρε την ευρύτερη περιοχή Franche-Comté της Βουργουνδίας, με 27% των ψήφων έναντι 26% του Macron.
Η επιτυχία της κυρίας Le Pen προέρχεται από το γεγονός ότι υποδύεται τον εαυτό της ως υπερασπιστή της υπαίθρου και της εργατικής τάξης, εστιάζοντας σε θέματα κόστους ζωής και υπερασπίζοντας την κοινωνική προστασία. Βοηθήθηκε επίσης από μια αναμόρφωση της εικόνας της, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι μεγάλωσε τα παιδιά της ως ανύπαντρη μητέρα και συνδυάζοντας τις σκληρές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη μετανάστευση με εκείνες που αφορούν τις γάτες της.
Το στίγμα που κουβαλούσε εδώ και καιρό στην κυρίαρχη πολιτική εξαφανίστηκε γρήγορα και ο κόσμος την στηρίζει πιο ανοιχτά από ποτέ.
Καθώς οδηγούσα στην αγροτική Βουργουνδία μετά τον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας αυτόν τον μήνα, αποκόμισα την αίσθηση ότι ενώ ο Macron μπορεί κάλλιστα να τη νικήσει στο δεύτερο γύρο αυτήν την Κυριακή, από πολλές απόψεις, η Le Pen έχει ήδη κερδίσει. Στον πρώτο γύρο, ανάγκασε τον Macron να αμυνθεί και έπεισε σχεδόν το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων ότι θα εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντά τους. Στον δεύτερο γύρο, οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν ότι θα μπορούσε εύκολα να κερδίσει περισσότερο από 40%, δυνητικά 10 μονάδες περισσότερες από το 2017.
Οι εκλογές της Κυριακής αφορούν περισσότερο την προστασία και λιγότερο την αλλαγή στη χώρα, δηλαδή το ποιος θα προστατεύσει τους Γάλλους: Από το αυξανόμενο κόστος ζωής, την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, τους μετανάστες (για κάποιους), καθώς και το ποιος θα προστατεύσει το γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Γαλλίας.
Άλλοι ψηφοφόροι αναζητούν επίσης προστασία από την ελίτ. Οι ίδιοι άνεμοι που έφεραν το Brexit και βοήθησαν στην εκλογή του προέδρου Donald Trump πνέουν και στη Γαλλία. Η Le Pen έχει τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να εμφανίζεται πιο κοντά στον λαό από τον Macron, τον απόλυτο τεχνοκράτη, ο οποίος πέρασε πέντε χρόνια χωρίς να καταφέρει να κλονίσει τη φήμη του ως «πρόεδρος των πλουσίων».
Αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό η εντύπωση των ψηφοφόρων της Le Pen με τους οποίους μίλησα στο Balot, ένα μικρό χωριό στη Βουργουνδία, όπου η Le Pen κέρδισε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών συντρίβοντας τον αντίπαλο της. Στις εκλογές του 2017 που έφεραν τον Macron στην εξουσία, το Balot, μια κουκκίδα στον χάρτη με επίπεδη πράσινη γεωργική γη και χωράφια με κίτρινη ελαιοκράμβη, περίπου το 80% των ψηφοφόρων υποστήριξε την Le Pen.
«Είναι πιο ειλικρινής», μου είπε η 29χρονη Annabelle Germain, όταν χτύπησα την πόρτα ενός σπιτιού στον κεντρικό δρόμο. Η Germain, που εργάζεται ως καθαρίστρια σε σπίτια, αντιπαθεί τον Macron. «Έχει πάντα αυτό το πονηρό χαμόγελο», είπε. Αυτό το χαμόγελο είναι πρόβλημα για τον Macron. Έχει την τάση να μιλάει πατροναριστικά στους ανθρώπους, να λέει «άσε με να σου εξηγήσω», αντί να ακούει.
Πίσω στο Semur-en-Auxois, η Bernard, η οποία μου είπε ότι πιστεύει πως η Le Pen έχει «καλές ιδέες», αποτελεί απόδειξη του πόσο βαθιά ριζωμένες έχουν γίνει οι σκληροπυρηνικές απόψεις της Le Pen για τους μετανάστες και το πώς κατάφερε να αναδιατυπώσει επιτυχώς την αντιμεταναστευτική ρητορική της σε πρακτικές πολιτικές προτάσεις.
«Κυκλοφορούν πολλά ψέματα», είπε η Bernard. «Όπως ότι είναι “σαν τον μπαμπά της”, μέσα σε εισαγωγικά, αλλά είναι εντελώς το αντίθετο. Ο πατέρας της», ο Jean-Marie Le Pen, πρώην υποψήφιος για την προεδρία και ο επί μακρόν ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος του Εθνικού Μετώπου, «ήταν εντελώς ρατσιστής. Εκείνη δεν είναι. Θέλει όλοι να σέβονται τον τρόπο ζωής μας. Αν πάτε στην Αφρική, θα σέβεστε την αφρικανική νομοθεσία. Ο πατέρας της ήθελε απλά να τους διώξει όλους έξω από τη Γαλλία».
Τέτοιες απόψεις δεν είναι ασυνήθιστες, ειδικά σε μικρές πόλεις της Γαλλίας με μικρή έως καθόλου μετανάστευση. Στην πραγματικότητα, 15 χρόνια μετά την τελευταία υποψηφιότητα του πατέρα της για την προεδρία, η Le Pen δεν έχει αποκλίνει σημαντικά από τις απόψεις του για τη μετανάστευση, παρόλο που μετονόμασε το κόμμα, κάτι που θεωρήθηκε ως μια προσπάθεια να αποστασιοποιηθεί από εκείνον και να διευρύνει τη βάση. Η Le Pen θέλει οι αιτήσεις ασύλου να διεκπεραιώνονται στο εξωτερικό και έχει πει ότι η πρώτη της ενέργεια ως πρόεδρος θα είναι να προτείνει δημοψήφισμα για τη μετανάστευση.
Στο La Roche-en-Brenil, μια πόλη σχεδόν 900 κατοίκων, μίλησα με μια 34χρονη μητέρα πέντε παιδιών, την Chloé Odermatt, η οποία έσερνε το καρότσι με το 3 μηνών μωρό της. Είπε ότι θα ψήφιζε την Le Pen και της άρεσε που πρότεινε αυστηρότερους ελέγχους για την πρόσβαση των μεταναστών στις κρατικές υπηρεσίες. «Πολλοί από αυτούς εκμεταλλεύονται το σύστημα και δεν είναι ενσωματωμένοι στη Γαλλία», μου είπε.
Αυτές οι εκλογές έχουν μεγαλώσει περαιτέρω το παραδοσιακό χάσμα μεταξύ αριστεράς και δεξιάς στη Γαλλία. Η Le Pen κατάφερε να διευρύνει την εκλογική της βάση, συνδυάζοντας τις ακροδεξιές θέσεις για τη μετανάστευση με μια αριστερή υπεράσπιση των δημοσίων δαπανών και της κοινωνικής πρόνοιας. Το μήνυμά της έχει απήχηση, ακόμη και σε νεότερους ψηφοφόρους όπως η Bernard —έχει υποσχεθεί να εξαλείψει τον φόρο εισοδήματος για άτομα κάτω των 30 ετών— και οι κάποτε ακραίες θέσεις της φαίνονται σήμερα περισσότερο κεντρώες, καθώς μάλιστα η κεντροδεξιά έχει επίσης υιοθετήσει μεγάλο μέρος της ίδιας ρητορικής, ειδικά σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Η Le Pen έλαβε επίσης βοήθεια από τον Éric Zemmour, του οποίου οι σκληρές δηλώσεις την έκαναν να φαίνεται πιο μετριοπαθής.
Σε όλη τη Βουργουνδία, οι ψηφοφόροι της Le Pen μου έλεγαν συνέχεια ότι θέλουν τον Macron να φύγει επειδή οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν ενώ οι μισθοί δεν συμβαδίζουν. Στο La Roche-en-Brenil, ρώτησα έναν υποστηρικτή της Le Pen εάν αυτό είναι αποκλειστικά λάθος του Macron. «Δεν είναι όμως δικό μου», είπε ο 50χρονος Thierry Chenier. «Δοκιμάσαμε και δεν λειτούργησε. Δοκιμάσαμε και την αριστερά, επίσης δεν λειτούργησε. Ίσως πρέπει να δοκιμάσουμε την ακροδεξιά, με μια γυναίκα στην εξουσία» πρόσθεσε.
Ο Macron κέρδισε τις εκλογές το 2017 λέγοντας στη Γαλλία ότι έπρεπε να αλλάξει, προωθώντας την εργασιακή μεταρρύθμιση που διευκολύνει τις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν και να απολύουν. Το ποσοστό ανεργίας έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 13 ετών, αλλά οι αλλαγές του Macron σηματοδότησαν ταυτόχρονα το γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας δεν είναι πλέον τόσο ασφαλείς όσο κάποτε. Αυτό αύξησε τις ανησυχίες.
Οι ψηφοφόροι της Le Pen με τους οποίους μίλησα είπαν ότι ήθελαν αλλαγή, αλλά κυρίως φαινόταν ότι θέλουν διατήρηση. Διατήρηση της χαμηλότερης ηλικίας συνταξιοδότησης, αύξηση των συντάξεων, μείωση του κόστους ζωής τους. Η αλλαγή που θέλουν μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα status quo που ο Macron είπε ότι δεν είναι πλέον βιώσιμο.
Και όμως ο ίδιος έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να στηρίξει την οικονομία. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η κυβέρνηση Macron δεσμεύτηκε να προβεί σε δαπάνες «με όποιο κόστος» προκειμένου να στηρίξει τις επιχειρήσεις. Άρχισε γρήγορα να ανοίγει ξανά τα σχολεία και βοήθησε τους εργοδότες να κρατούν τους εργαζόμενους τους σε άδεια, ώστε να μπορούν να επιστρέψουν στη δουλειά όταν τελειώσουν τα lockdown. Ωστόσο, είναι δύσκολο να κερδίσεις λέγοντας: «Φανταστείτε πόσο χειρότερα θα μπορούσαν να ήταν τα πράγματα».
Την τελευταία δεκαετία, η Le Pen έχει παρασύρει το κόμμα της προς ένα είδος «κοινωνικού λαϊκισμού», τόνισε ο Gilles Ivaldi, ερευνητής στο Sciences Po και μελετητής της ακροδεξιάς στη Γαλλία και τη Δύση. Προτείνει «μείωση του φόρου ΦΠΑ, αύξηση χαμηλών μισθών και συντάξεων, περισσότερων δαπανών για την υγεία και την εκπαίδευση».
Ο Macron, αντίθετα, έχει γίνει η ενσάρκωση των τρομακτικών οικονομικών τάσεων, ακόμη κι αν αυτές προηγούνται και εκτείνονται πολύ πέρα από τη Γαλλία.
«Η εποχή της υψηλής ανάπτυξης έχει φύγει», μου είπε ο Niels Planel, δημοτικός σύμβουλος στο Semur-en-Auxois και συγγραφέας ενός βιβλίου για τη γαλλική οικονομική ανισότητα. Κατά την άποψή του, η κυβέρνηση πρέπει να «ανησυχεί για την κινητικότητα, να ανησυχεί για την κατάρτιση, την παροχή εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας», ώστε οι εργαζόμενοι να είναι έτοιμοι για τη σημερινή οικονομία, όχι για τη χθεσινή. Διαφορετικά, η Le Pen είναι πιθανό να διατηρήσει τον έλεγχο της σε πολλές από τις αγροτικές και αποβιομηχανοποιημένες περιοχές της Γαλλίας, ενώ ο Macron να συνεχίσει να κερδίζει σε πιο ευημερούσες αστικές περιοχές.
Η εξωτερική πολιτική είναι εκεί που ο Macron έχει το πλεονέκτημα. Η Le Pen έχει εκφράσει εδώ και καιρό τον σεβασμό της για τον Vladimir Putin. Ωστόσο, η ίδια δεν λέει πλέον ότι θέλει η Γαλλία να φύγει από την ευρωζώνη, κάτι που είχε τρομάξει τους ψηφοφόρους το 2017.
Ο άλλος παράγοντας που δυνητικά λειτουργεί υπέρ της Le Pen είναι το υψηλό ποσοστό αποχής. Οι ψηφοφόροι που υποστήριξαν τον ακροαριστερό υποψήφιο Jean-Luc Mélenchon στον πρώτο γύρο φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς προς αυτή. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει εξ ολοκλήρου την κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που αυξάνεται στη Γαλλία τουλάχιστον από το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, το οποίο ξεκίνησε το 2018 με μια διαμαρτυρία για μια προτεινόμενη αύξηση των φόρων στα καύσιμα και εξελίχθηκε σε ευρύτερη εξέγερση. Οι άνθρωποι ένιωσαν ότι αγνοήθηκαν.
Αυτό που μένει είναι η δυσαρέσκεια. Οι ψηφοφόροι της Le Pen στο Balot και στο La Roche-en-Brenil δεν είναι ακραίοι. Η αυξανόμενη συναίνεση της Le Pen σε συνδυασμό με το ισχυρό αίσθημα κατά του Macron έχουν διαβρώσει τις παραδοσιακές συμμαχίες που κράτησαν την ακροδεξιά μακριά από την εξουσία.
«Πολλοί ψηφοφόροι έχουν βαρεθεί να ψηφίζουν ενάντια στις πεποιθήσεις τους προκειμένου να εμποδίζουν την ακροδεξιά, αυτή είναι η μεγαλύτερη ανησυχία», είπε ο Ivaldi, μελετητής της ακροδεξιάς στη Γαλλία. Αυτή η αντι-ακροδεξιά συμμαχία, πρόσθεσε, είναι «πολύ πιο αδύναμη από ό,τι πριν από 10 ή 20 χρόνια».
Στην τηλεοπτική τους συζήτηση αυτή την εβδομάδα, πριν από τον δεύτερο γύρο της Κυριακής, ο Macron και η Le Pen προσέφεραν ριζικά διαφορετικά οράματα για τη Γαλλία. Την επόμενη μέρα η Bernard μου είπε ότι πίστευε πως η Le Pen είχε κερδίσει. «Η Marine ήξερε πώς να αλλάξει τα τελευταία πέντε χρόνια», μου έγραψε σε ένα μήνυμα. «Έχει καταλάβει τα λάθη της».
«Ο Macron πιστεύει ότι έχει πάντα δίκιο», πρόσθεσε. «Και δυστυχώς εδώ και πέντε χρόνια δεν έχει αλλάξει». Μπορεί ο Macron να μην άλλαξε, αλλά η Γαλλία σίγουρα άλλαξε.
*Η Rachel Donadio είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος με έδρα το Παρίσι, αρθρογράφος για το The Atlantic και πρώην επικεφαλής του γραφείου της Ρώμης και ανταποκρίτρια ευρωπαϊκής κουλτούρας για τους Times.
Ο Macron έχει πάντα αυτό το πονηρό χαμόγελο. Είναι πρόβλημα για εκείνον. Έχει την τάση να μιλάει πατροναριστικά στους ανθρώπους, να λέει «άσε με να σου εξηγήσω», αντί να ακούει. Η Marine Le Pen, η επικεφαλής της ακροδεξιάς Εθνικής Συσπείρωσης της Γαλλίας, εργάστηκε σκληρά κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής εκστρατείας για να απαλύνει, ακόμη και να αποτοξινώσει, την εικόνα της. Φαίνεται πως αυτό λειτούργησε.
«Νομίζω ότι είναι γεμάτη καλές ιδέες», μου είπε η Cyrielle Bernard, μια 19χρονη που ζει σε αυτή τη γραφική πόλη της Βουργουνδίας, στο Semur-en-Auxois, ένα απόγευμα της περασμένης εβδομάδας, μιλώντας στο κατάστημα όπου εργάζεται. Από όλους τους υποψηφίους, είπε, «νομίζω ότι είναι η πιο λογική».
Ο Πρόεδρος Emmanuel Macron κέρδισε στο Semur-en-Auxois στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας αυτόν τον μήνα, αλλά η κυρία Le Pen πήρε την ευρύτερη περιοχή Franche-Comté της Βουργουνδίας, με 27% των ψήφων έναντι 26% του Macron.
Η επιτυχία της κυρίας Le Pen προέρχεται από το γεγονός ότι υποδύεται τον εαυτό της ως υπερασπιστή της υπαίθρου και της εργατικής τάξης, εστιάζοντας σε θέματα κόστους ζωής και υπερασπίζοντας την κοινωνική προστασία. Βοηθήθηκε επίσης από μια αναμόρφωση της εικόνας της, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι μεγάλωσε τα παιδιά της ως ανύπαντρη μητέρα και συνδυάζοντας τις σκληρές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη μετανάστευση με εκείνες που αφορούν τις γάτες της.
Το στίγμα που κουβαλούσε εδώ και καιρό στην κυρίαρχη πολιτική εξαφανίστηκε γρήγορα και ο κόσμος την στηρίζει πιο ανοιχτά από ποτέ.
Καθώς οδηγούσα στην αγροτική Βουργουνδία μετά τον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας αυτόν τον μήνα, αποκόμισα την αίσθηση ότι ενώ ο Macron μπορεί κάλλιστα να τη νικήσει στο δεύτερο γύρο αυτήν την Κυριακή, από πολλές απόψεις, η Le Pen έχει ήδη κερδίσει. Στον πρώτο γύρο, ανάγκασε τον Macron να αμυνθεί και έπεισε σχεδόν το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων ότι θα εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντά τους. Στον δεύτερο γύρο, οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν ότι θα μπορούσε εύκολα να κερδίσει περισσότερο από 40%, δυνητικά 10 μονάδες περισσότερες από το 2017.
Οι εκλογές της Κυριακής αφορούν περισσότερο την προστασία και λιγότερο την αλλαγή στη χώρα, δηλαδή το ποιος θα προστατεύσει τους Γάλλους: Από το αυξανόμενο κόστος ζωής, την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, τους μετανάστες (για κάποιους), καθώς και το ποιος θα προστατεύσει το γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Γαλλίας.
Άλλοι ψηφοφόροι αναζητούν επίσης προστασία από την ελίτ. Οι ίδιοι άνεμοι που έφεραν το Brexit και βοήθησαν στην εκλογή του προέδρου Donald Trump πνέουν και στη Γαλλία. Η Le Pen έχει τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να εμφανίζεται πιο κοντά στον λαό από τον Macron, τον απόλυτο τεχνοκράτη, ο οποίος πέρασε πέντε χρόνια χωρίς να καταφέρει να κλονίσει τη φήμη του ως «πρόεδρος των πλουσίων».
Αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό η εντύπωση των ψηφοφόρων της Le Pen με τους οποίους μίλησα στο Balot, ένα μικρό χωριό στη Βουργουνδία, όπου η Le Pen κέρδισε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών συντρίβοντας τον αντίπαλο της. Στις εκλογές του 2017 που έφεραν τον Macron στην εξουσία, το Balot, μια κουκκίδα στον χάρτη με επίπεδη πράσινη γεωργική γη και χωράφια με κίτρινη ελαιοκράμβη, περίπου το 80% των ψηφοφόρων υποστήριξε την Le Pen.
«Είναι πιο ειλικρινής», μου είπε η 29χρονη Annabelle Germain, όταν χτύπησα την πόρτα ενός σπιτιού στον κεντρικό δρόμο. Η Germain, που εργάζεται ως καθαρίστρια σε σπίτια, αντιπαθεί τον Macron. «Έχει πάντα αυτό το πονηρό χαμόγελο», είπε. Αυτό το χαμόγελο είναι πρόβλημα για τον Macron. Έχει την τάση να μιλάει πατροναριστικά στους ανθρώπους, να λέει «άσε με να σου εξηγήσω», αντί να ακούει.
Πίσω στο Semur-en-Auxois, η Bernard, η οποία μου είπε ότι πιστεύει πως η Le Pen έχει «καλές ιδέες», αποτελεί απόδειξη του πόσο βαθιά ριζωμένες έχουν γίνει οι σκληροπυρηνικές απόψεις της Le Pen για τους μετανάστες και το πώς κατάφερε να αναδιατυπώσει επιτυχώς την αντιμεταναστευτική ρητορική της σε πρακτικές πολιτικές προτάσεις.
«Κυκλοφορούν πολλά ψέματα», είπε η Bernard. «Όπως ότι είναι “σαν τον μπαμπά της”, μέσα σε εισαγωγικά, αλλά είναι εντελώς το αντίθετο. Ο πατέρας της», ο Jean-Marie Le Pen, πρώην υποψήφιος για την προεδρία και ο επί μακρόν ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος του Εθνικού Μετώπου, «ήταν εντελώς ρατσιστής. Εκείνη δεν είναι. Θέλει όλοι να σέβονται τον τρόπο ζωής μας. Αν πάτε στην Αφρική, θα σέβεστε την αφρικανική νομοθεσία. Ο πατέρας της ήθελε απλά να τους διώξει όλους έξω από τη Γαλλία».
Τέτοιες απόψεις δεν είναι ασυνήθιστες, ειδικά σε μικρές πόλεις της Γαλλίας με μικρή έως καθόλου μετανάστευση. Στην πραγματικότητα, 15 χρόνια μετά την τελευταία υποψηφιότητα του πατέρα της για την προεδρία, η Le Pen δεν έχει αποκλίνει σημαντικά από τις απόψεις του για τη μετανάστευση, παρόλο που μετονόμασε το κόμμα, κάτι που θεωρήθηκε ως μια προσπάθεια να αποστασιοποιηθεί από εκείνον και να διευρύνει τη βάση. Η Le Pen θέλει οι αιτήσεις ασύλου να διεκπεραιώνονται στο εξωτερικό και έχει πει ότι η πρώτη της ενέργεια ως πρόεδρος θα είναι να προτείνει δημοψήφισμα για τη μετανάστευση.
Στο La Roche-en-Brenil, μια πόλη σχεδόν 900 κατοίκων, μίλησα με μια 34χρονη μητέρα πέντε παιδιών, την Chloé Odermatt, η οποία έσερνε το καρότσι με το 3 μηνών μωρό της. Είπε ότι θα ψήφιζε την Le Pen και της άρεσε που πρότεινε αυστηρότερους ελέγχους για την πρόσβαση των μεταναστών στις κρατικές υπηρεσίες. «Πολλοί από αυτούς εκμεταλλεύονται το σύστημα και δεν είναι ενσωματωμένοι στη Γαλλία», μου είπε.
Αυτές οι εκλογές έχουν μεγαλώσει περαιτέρω το παραδοσιακό χάσμα μεταξύ αριστεράς και δεξιάς στη Γαλλία. Η Le Pen κατάφερε να διευρύνει την εκλογική της βάση, συνδυάζοντας τις ακροδεξιές θέσεις για τη μετανάστευση με μια αριστερή υπεράσπιση των δημοσίων δαπανών και της κοινωνικής πρόνοιας. Το μήνυμά της έχει απήχηση, ακόμη και σε νεότερους ψηφοφόρους όπως η Bernard —έχει υποσχεθεί να εξαλείψει τον φόρο εισοδήματος για άτομα κάτω των 30 ετών— και οι κάποτε ακραίες θέσεις της φαίνονται σήμερα περισσότερο κεντρώες, καθώς μάλιστα η κεντροδεξιά έχει επίσης υιοθετήσει μεγάλο μέρος της ίδιας ρητορικής, ειδικά σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Η Le Pen έλαβε επίσης βοήθεια από τον Éric Zemmour, του οποίου οι σκληρές δηλώσεις την έκαναν να φαίνεται πιο μετριοπαθής.
Σε όλη τη Βουργουνδία, οι ψηφοφόροι της Le Pen μου έλεγαν συνέχεια ότι θέλουν τον Macron να φύγει επειδή οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν ενώ οι μισθοί δεν συμβαδίζουν. Στο La Roche-en-Brenil, ρώτησα έναν υποστηρικτή της Le Pen εάν αυτό είναι αποκλειστικά λάθος του Macron. «Δεν είναι όμως δικό μου», είπε ο 50χρονος Thierry Chenier. «Δοκιμάσαμε και δεν λειτούργησε. Δοκιμάσαμε και την αριστερά, επίσης δεν λειτούργησε. Ίσως πρέπει να δοκιμάσουμε την ακροδεξιά, με μια γυναίκα στην εξουσία» πρόσθεσε.
Ο Macron κέρδισε τις εκλογές το 2017 λέγοντας στη Γαλλία ότι έπρεπε να αλλάξει, προωθώντας την εργασιακή μεταρρύθμιση που διευκολύνει τις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν και να απολύουν. Το ποσοστό ανεργίας έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 13 ετών, αλλά οι αλλαγές του Macron σηματοδότησαν ταυτόχρονα το γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας δεν είναι πλέον τόσο ασφαλείς όσο κάποτε. Αυτό αύξησε τις ανησυχίες.
Οι ψηφοφόροι της Le Pen με τους οποίους μίλησα είπαν ότι ήθελαν αλλαγή, αλλά κυρίως φαινόταν ότι θέλουν διατήρηση. Διατήρηση της χαμηλότερης ηλικίας συνταξιοδότησης, αύξηση των συντάξεων, μείωση του κόστους ζωής τους. Η αλλαγή που θέλουν μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα status quo που ο Macron είπε ότι δεν είναι πλέον βιώσιμο.
Και όμως ο ίδιος έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να στηρίξει την οικονομία. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η κυβέρνηση Macron δεσμεύτηκε να προβεί σε δαπάνες «με όποιο κόστος» προκειμένου να στηρίξει τις επιχειρήσεις. Άρχισε γρήγορα να ανοίγει ξανά τα σχολεία και βοήθησε τους εργοδότες να κρατούν τους εργαζόμενους τους σε άδεια, ώστε να μπορούν να επιστρέψουν στη δουλειά όταν τελειώσουν τα lockdown. Ωστόσο, είναι δύσκολο να κερδίσεις λέγοντας: «Φανταστείτε πόσο χειρότερα θα μπορούσαν να ήταν τα πράγματα».
Την τελευταία δεκαετία, η Le Pen έχει παρασύρει το κόμμα της προς ένα είδος «κοινωνικού λαϊκισμού», τόνισε ο Gilles Ivaldi, ερευνητής στο Sciences Po και μελετητής της ακροδεξιάς στη Γαλλία και τη Δύση. Προτείνει «μείωση του φόρου ΦΠΑ, αύξηση χαμηλών μισθών και συντάξεων, περισσότερων δαπανών για την υγεία και την εκπαίδευση».
Ο Macron, αντίθετα, έχει γίνει η ενσάρκωση των τρομακτικών οικονομικών τάσεων, ακόμη κι αν αυτές προηγούνται και εκτείνονται πολύ πέρα από τη Γαλλία.
«Η εποχή της υψηλής ανάπτυξης έχει φύγει», μου είπε ο Niels Planel, δημοτικός σύμβουλος στο Semur-en-Auxois και συγγραφέας ενός βιβλίου για τη γαλλική οικονομική ανισότητα. Κατά την άποψή του, η κυβέρνηση πρέπει να «ανησυχεί για την κινητικότητα, να ανησυχεί για την κατάρτιση, την παροχή εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας», ώστε οι εργαζόμενοι να είναι έτοιμοι για τη σημερινή οικονομία, όχι για τη χθεσινή. Διαφορετικά, η Le Pen είναι πιθανό να διατηρήσει τον έλεγχο της σε πολλές από τις αγροτικές και αποβιομηχανοποιημένες περιοχές της Γαλλίας, ενώ ο Macron να συνεχίσει να κερδίζει σε πιο ευημερούσες αστικές περιοχές.
Η εξωτερική πολιτική είναι εκεί που ο Macron έχει το πλεονέκτημα. Η Le Pen έχει εκφράσει εδώ και καιρό τον σεβασμό της για τον Vladimir Putin. Ωστόσο, η ίδια δεν λέει πλέον ότι θέλει η Γαλλία να φύγει από την ευρωζώνη, κάτι που είχε τρομάξει τους ψηφοφόρους το 2017.
Ο άλλος παράγοντας που δυνητικά λειτουργεί υπέρ της Le Pen είναι το υψηλό ποσοστό αποχής. Οι ψηφοφόροι που υποστήριξαν τον ακροαριστερό υποψήφιο Jean-Luc Mélenchon στον πρώτο γύρο φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς προς αυτή. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει εξ ολοκλήρου την κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που αυξάνεται στη Γαλλία τουλάχιστον από το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, το οποίο ξεκίνησε το 2018 με μια διαμαρτυρία για μια προτεινόμενη αύξηση των φόρων στα καύσιμα και εξελίχθηκε σε ευρύτερη εξέγερση. Οι άνθρωποι ένιωσαν ότι αγνοήθηκαν.
Αυτό που μένει είναι η δυσαρέσκεια. Οι ψηφοφόροι της Le Pen στο Balot και στο La Roche-en-Brenil δεν είναι ακραίοι. Η αυξανόμενη συναίνεση της Le Pen σε συνδυασμό με το ισχυρό αίσθημα κατά του Macron έχουν διαβρώσει τις παραδοσιακές συμμαχίες που κράτησαν την ακροδεξιά μακριά από την εξουσία.
«Πολλοί ψηφοφόροι έχουν βαρεθεί να ψηφίζουν ενάντια στις πεποιθήσεις τους προκειμένου να εμποδίζουν την ακροδεξιά, αυτή είναι η μεγαλύτερη ανησυχία», είπε ο Ivaldi, μελετητής της ακροδεξιάς στη Γαλλία. Αυτή η αντι-ακροδεξιά συμμαχία, πρόσθεσε, είναι «πολύ πιο αδύναμη από ό,τι πριν από 10 ή 20 χρόνια».
Στην τηλεοπτική τους συζήτηση αυτή την εβδομάδα, πριν από τον δεύτερο γύρο της Κυριακής, ο Macron και η Le Pen προσέφεραν ριζικά διαφορετικά οράματα για τη Γαλλία. Την επόμενη μέρα η Bernard μου είπε ότι πίστευε πως η Le Pen είχε κερδίσει. «Η Marine ήξερε πώς να αλλάξει τα τελευταία πέντε χρόνια», μου έγραψε σε ένα μήνυμα. «Έχει καταλάβει τα λάθη της».
«Ο Macron πιστεύει ότι έχει πάντα δίκιο», πρόσθεσε. «Και δυστυχώς εδώ και πέντε χρόνια δεν έχει αλλάξει». Μπορεί ο Macron να μην άλλαξε, αλλά η Γαλλία σίγουρα άλλαξε.
*Η Rachel Donadio είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος με έδρα το Παρίσι, αρθρογράφος για το The Atlantic και πρώην επικεφαλής του γραφείου της Ρώμης και ανταποκρίτρια ευρωπαϊκής κουλτούρας για τους Times.
