Φυλακίστηκε, βασανίστηκε από το φασισμό, αλλά παρέμεινε όρθιος σε μια απεγνωσμένη 10ετή αντίσταση. Έσβησε νεώτατος στην ηλικία των 46 χρόνων, αλλά μας άφησε κληρονομιά μια τεράστια πολιτική διαθήκη.
Σήμερα αποτελεί αντικείμενο διαστρέβλωσης κι εκμετάλλευσης -ακόμη και στην Ελλάδα- από όλους όσους συνέτριψε μέσα στο κίνημα, τους ψευδοεπαναστάτες αναθεωρητές κι οπουρτοθνιστές που απλώς διψούσαν για προσωπικά οφέλη και κυβερνητικά οφίτσια.
Για όσους σήμερα επικαλούνται υποκριτικά τον Γκράμσι για να διατηρούν έναν "αριστερό" φερετζέ, ο διανοητής ήταν ένας "χυδαίος ομόφοβος", "λαϊκιστής" (πάντα με τον λαό) κι "αδιάλλακτος εθνικιστής" (πάντα με την πατρίδα και το έθνος):
Βλέπε σε: “Μισώ τις Πρωτοχρονιές”
Στη μνήμη του και τις παρακαταθήκες του ένα ανέκδοτο στην Ελλάδα κείμενό του... μαθητής Δημοτικού, σε δική μου μετάφραση.

«Ghilarza, σήμερα 15 Ιούλη 1903
Αγαπητέ φίλε,
Πριν από λίγο καιρό έλαβα την πολύ αγαπητή επιστολή σου και είμαι πολύ ευτυχής που είσαι καλά στην υγεία σου.
Ένα μόνο σημείο με εκπλήσσει για εσένα. Λες πως δεν θα συνεχίσεις πλέον τις σπουδές γιατί σου προκαλούν πλήξη.
Πώς, εσύ που είσαι τόσο έξυπνος, που, μα ευχαριστείς τον Θεό, δεν σου λείπουν τα απαραίτητα, θέλεις να εγκαταλείψεις τις σπουδές σου;
Μου λές να κάνω το ίδιο, γιατί είναι πολύ καλύτερο να τρέχουμε στα χωράφια, να πηγαίνουμε σε χορούς και δημόσιες συγκεντρώσεις, αντί να κλεινόμαστε για τέσσερις ώρες την ημέρα σε ένα δωμάτιο, με τον δάσκαλο που πάντα μας προτρέπει να μελετάμε, γιατί αν όχι θα παραμείνουμε κούτσουρα. Αλλά εγώ, αγαπητέ φίλε, δεν θα μπορέσω ποτέ να εγκαταλείψω τις σπουδές που είναι η μόνη μου ελπίδα να ζήσω τίμια όταν θα είμαι ενήλικος, γιατί όπως γνωρίζεις, η οικογένειά μου δεν πλούσια και είναι γεμάτη από περιουσιακά αγαθά.
Πόσα φτωχά αγόρια σε ζηλεύουν, αυτοί που θα ήθελαν να σπουδάσουν, αλλά στους οποίους ο Θεός δεν έδωσε τα απαραίτητα, όχι μόνο για να μελετήσουν, αλλά πολλές φορές, ούτε καν να να λιγοστεύουν την πείνα τους.
Εγώ τους βλέπω από το παράθυρό μου, πως τα μάτια τους κοιτούν τα παιδιά που περνούν δίπλα τους με τις τσάντες στην πλάτη τους, ενώ αυτά τα παιδιά μπορούν να πάνε μόνο στο νυχτερινό σχολείο.
Εσύ λες ότι είστε πλούσιοι, ότι δεν θα χρειαστείς σπουδές για να ζήσεις, αλλά πρόσεξε την παροιμία "Η αργία είναι ο πατέρας των κακών".
Όποιος δεν σπουδάζουν νεαρός στην ηλικία θα το μετανιώσει στα γηρατειά του. Μια ανατροπή της τύχης, μια χαμένη διαμάχη, μπορούν να φέρουν στη δυστυχία τους πλουσιότερους ανθρώπους. Θυμήσου τον κ. Φραγκίσκο. Ήταν γιος μιας αρκετά πλούσιας οικογένειας. Περνούσε λαμπρα στα νιάτα του, πήγαινε στα θέατρα, στα κέντρα παιχνιδιών και κατέληξε να καταστρέφεται εντελώς, και τώρα κάνει τον κλητήρα σε έναν δικηγόρο που του δίνει εξήντα λιρέτες το μήνα, που αρκούν μόνο για να ψευτοζεί.
Αυτά τα παραδείγματα πρέπει να είναι αρκετά για να σε αποτρέψουν από το σκοπό σου.
Ο αφοσιωμένος φίλος σου Αντόνιο
»
* Στην Ιταλία μέχρι σήμερα η 5η Δημοτικού είναι η τελευταία τάξη πριν το Γυμνάσιο (3 χρόνια) και κατόπιν το Λύκειο (4 χρόνια).
(B' Μέρος): «Ο αντιφασισμός είναι το χειρότερο προϊόν του φασισμού»!