(Από το βιβλίο τού Κώστα Σάμιου “Δρομείς-Θρύλοι της Ολυμπίας”)
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΣΑΛΑΜΙΝΙΟΣ
... Στο ερειπωμένο Γυμνάσιο της παλιάς πόλης της Σαλαμίνας, ένας νέος άνδρας βημάτιζε μόνος του νευρικά... Δεξιά – αριστερά, αγριόχορτα και αγριοσυκιές. Κάποια λιγοστά ζώα έβοσκαν εδώ κι εκεί. Πιο πέρα, ερείπια παντού. Η αρχαία Αγορά, ο ναός του Αίαντα που κάποτε τελούνταν τα Αιάντεια, το ιερό του Ασκληπιού, ο βωμός του Δωδεκάθεου, τα ιερά του Ερμή, του Διονύσου, της Αρτέμιδος, του Τροπαίου Διός, των Μοιρών, του γιου της Σαλαμίνας (θυγατέρας του Αισώπου) Κυχρέα, οι ανδριάντες του Σόλωνα και της Δημοκρατίας, η Στοά και η Εξέδρα που συνεδρίαζε η Εκκλησία, όλα ερειπωμένα, δήλωναν την αλλοτινή ακμή και την παντελή εγκατάλειψη που είχε ακολουθήσει την Ελλάδα, τα ύστερα Ελληνιστικά χρόνια και τη Ρωμαϊκή κατάκτηση.
Η Ελλάδα είχε «αδειάσει» κυριολεκτικά από κατοίκους. Στις όμορφες, πλούσιες και ακμάζουσες ελληνικές πόλεις τόσο της ηπειρωτικής χώρας όσο και των νησιών του Αιγαίου, πλην ελαχιστότατων εξαιρέσεων με κάποια ακμάζοντα αστικά κέντρα, η έρημη χώρα υποδήλωνε την παρακμή της. Από τον κανόνα αυτό δεν ξέφυγε και η Σαλαμίνα, που βίωνε σε κάθε αιώνα που πέρναγε, την ουσιαστική ερήμωση. Λίγες εκατοντάδες πια κάτοικοι, εγκατεστημένοι εδώ και εκεί περνούσαν την καθημερινότητά τους...
Σ' αυτό το θλιβερό τοπίο, η Ρώμη, περνώντας στην ύστερή της φάση, είχε μπει κι αυτή σ' αυτή τη διαδικασία της αργής μεν, αλλά νομοτελειακής παρακμής.
Μετά τους Αντωνίνους, οι Σεβήροι αυτοκράτορες προσπαθούσαν να κρατήσουν ζωντανό το όνειρο της Μεγάλης Αυτοκρατορίας. Μάταια όμως. Τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά, στα σύνορά της η πίεση αυξανόταν συνεχώς. Μετά τη σχετική ανορθωτική προσπάθεια του Σεπτίμου Σεβήρου και του Καρακάλλα, ήλθαν τα χρόνια του διεφθαρμένου Ηλιογάβαλου. Ακολούθησε ο Αλέξανδρος Σεβήρος που ανήλθε στο θρόνο έφηβος, ανίσχυρος και εξαρτημένος από τους πραιτωριανούς και τους διοικητές των στρατιών...
Μετά το διάταγμα του Καρακάλλα, το 212 μ.Χ. όλοι οι κάτοικοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχαν πάρει τον τίτλο του Ρωμαίου Πολίτη... Ο Καρακάλλας προσπάθησε μ' αυτό τον τρόπο να προσεταιρισθεί τους κατακτημένους λαούς, να τους χρησιμοποιήσει στην ολοένα και πιο ανίσχυρη στρατιωτική άμυνα της αχανούς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μπροστά στην πίεση των άλλων λαών σε ολόκληρα τα σύνορα, ανατολικά και δυτικά...
Μέσα σ' αυτό το γενικό πολιτικό - στρατιωτικό μετασχηματισμό, οι πανάρχαιοι Αγώνες στην Ολυμπία, φάνταζαν σαν μια ασήμαντη θρησκευτικοπολιτική γιορτή της Ελλαδικής επικράτειας. Ένας κρίκος, που ένωνε το Ελληνικό αίμα που κύλαγε πολύ περισσότερο στην περιφέρεια (Αίγυπτο - Αλεξάνδρεια - Μέση - Άπω Ανατολή - Μ. Ασία - Ρώμη - Δυτική Μεσόγειο) και πολύ λιγότερο στην κοιτίδα του, την Παλαιά Ιστορική Ελλάδα.
Θρησκευτικά επίσης είχαν επέλθει τρομακτικές αλλαγές. Ο επιδιωκόμενος θρησκευτικός συγκρητισμός των θρησκειών και κάθε λογής δοξασιών που καλλιέργησε η Ρώμη, είχε δημιουργήσει ένα απίστευτα μεγάλο αριθμό θεοτήτων και θρησκευτικών γιορτών που αποδυνάμωνε κάθε ισχυρή αντίσταση των οπαδών και πιστών της παλαιάς Ελληνικής θρησκείας. Έτσι μ' αυτό τον τρόπο, στην Ολυμπία, μαζί με τον Δία και την Ήρα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν και τους Θεοποιημένους Αυτοκράτορες και μαζί μ' αυτούς τα ισχυρά ανατολικά ιερατεία του Μίθρα και του Σαπώρι, του Άττι και της Ίσιδας...
Από την άλλη, ο Χριστιανισμός με τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των πιστών, κύρια στην Ανατολή, αλλά ήδη στα χρόνια των Σεβήρων και στη Δύση και μέσα στην ίδια τη Ρώμη, αποτελούσε ήδη μια ισχυρή μειοψηφία πιστών που μεγάλωνε την εσωτερική Εντροπία (Αταξία) ενός ασταθούς συστήματος πίστης και διακυβέρνησης αυτού του τεράστιου κράτους, που ήταν ήδη φανερό ότι δεν μπορούσε πια να κυβερνηθεί σωστά.
... Ο Δημήτριος από τη Σαλαμίνα βέβαια, δεν γνώριζε τίποτα απ' όλα αυτά. Στα χρόνια που είχε γεννηθεί, δεν μπορούσε, και δεν υπήρχε η δυνατότητα να μάθει αυτά που συνέβαιναν π.χ. στα σύνορα της Γαλατίας ή της Μεσοποταμίας. Δεν γνώριζε καν και ποιος ήταν ο κυβερνήτης της Ρώμης. Αυτό που βίωνε καθημερινά ήταν απλά... το παιχνίδι στις αλάνες της Σαλαμίνας, μικροδουλειές του φτωχικού σπιτιού, αγγαρείες με τα ζώα, ψάρεμα στην άκρη του μικρού λιμανιού...
Λίγα παιδιά, σύντροφοι στα παιδικά χρόνια, στα παιδικά παιχνίδια. Εκεί που ψάρευε, κοίταγε πέρα στον Πειραιά... Άκουγε για την Αθήνα και τα χρόνια της. Του φαίνονταν τόσο μακριά, κι ας ήταν ταυτόχρονα τόσο κοντά. Ένας δάσκαλος που ερχόταν κάθε καλοκαίρι στη Σαλαμίνα. Μάζευε τα παιδιά και τους μάθαινε τα στοιχειώδη... Τελειώνοντας, σουρουπώνοντας, τα μάζευε κοντά του και τα ταξίδευε στις αλλοτινές εποχές. Τότε που οι Έλληνες εδώ μπροστά τους είχαν κερδίσει τη ναυμαχία... Τότε που οι Παρθενώνες υψώνονταν, κάνοντας τον κόσμο να απορεί με αυτό τον λαό...
Κάποια παιδιά δάκρυζαν... Τότε ο δάσκαλος τα μάλωνε. Όλη η Οικουμένη μιλάει τη γλώσσα μας, τους έλεγε. Πάνω σ' εμάς, στους δικούς μας φιλόσοφους, μαθηματικούς, τεχνικούς, γεωγράφους, ιστορικούς, ποιητές, τραγωδούς, γεωμέτρες, σε κάθε τι ακουμπάει η Ρώμη...
Ο Δημήτριος άνοιγε τα μεγάλα του εκφραστικά μάτια και τον άκουγε. Ρουφούσε κάθε λέξη, κάθε περιγραφή, κάθε λεπτομέρεια. Ο κόσμος του δάσκαλου, ήταν ο κόσμος που ποθούσε να δει, να γευτεί, να γνωρίσει.
Σε μια από τις περιγραφές του παρελθόντος, ο δάσκαλος τούς μίλησε για την Ολυμπία και τους Αγώνες της... Για ώρες πολλές, τους είχε κοντά του, και με γλαφυρό τρόπο τους περιέγραφε όλο το τελετουργικό των Αγώνων. Πώς γίνονταν... Τους είπε για τις πόλεις και τους Αθλητές που διακρίθηκαν. Στάθηκε στους Δρόμους. Μίλησε για τον Χίονι και τον Παντάλκη, τον Φάνα και τον Άστυλο, τον Λεωνίδα και τον Ερμογένη. Και τους άλλους... Τα παιδιά τον άκουγαν ενθουσιασμένα...
Ο Δημήτριος δάκρυζε όταν άκουγε γι' αυτές τις ιστορίες. Κάτι μέσα του σκιρτούσε.
Τους πήρε το βράδυ. Όταν γύρισε στο φτωχικό σπιτικό, έμεινε άγρυπνος. Στριφογύριζε στο κρεβάτι του... Θα γινόταν άραγε σαν κι αυτούς; Θα ξέφευγε από τα φτωχικά σοκάκια της Σαλαμίνας για να φτερουγίσει στον κόσμο;
Την άλλη ήμερα, συναντήθηκε ξανά με τον Αθηναίο δάσκαλο και τα παιδιά της Σαλαμίνας. Πριν ξεκινήσει ο δάσκαλος, τον παρακάλεσε αν μπορούσε, αν γινόταν, να διοργάνωνε αγώνες Δρόμου... Εκείνος το χάρηκε. Τους πήρε όλους μαζί και πήγαν έξω από την πόλη, στο Αρχαίο ερειπωμένο Γυμνάσιο. Τα παιδιά στρώθηκαν στη δουλειά. Καθάρισαν το στάδιο από τα χορτάρια και τις πέτρες, τα χώματα και τις βουνιές... Έστρωσαν όπως μπορούσαν το χώμα. Τη άλλη ημέρα ο δάσκαλός τους υποσχέθηκε να διοργανώσουν ξανά τα Αιάντεια. Τα παιδιά πανηγύρισαν με την καρδιά τους. Ξημέρωσε η μέρα που περίμεναν. Παιδιά και δάσκαλος στάθηκαν στο χώρο που άλλοτε έσφυζε από ζωή. Οι κερκίδες ερειπωμένες, δεν είχαν θεατές να χειροκροτήσουν, να φωνάξουν, να παροτρύνουν...
Ο δάσκαλος έβγαλε ένα λιβανάκι, το άναψε στη θέση του βωμού του Αίαντα του Τελαμώνιου... Οι Αγώνες άρχισαν. Πρώτα το Στάδιο, θα ακολουθούσε ο Δίαυλος. Ο δάσκαλος χώρισε τα παιδιά κατά ηλικίες. Ο μικρός Δημήτριος θα έτρεχε με τα μικρότερα παιδιά, και αν νικούσε στον τελικό, θα συναγωνιζόταν με τα μεγαλύτερα...
Ο δάσκαλος σήκωσε το χέρι. Στεκόταν στον τερματισμό. Μόλις θα το κατέβαζε, τα παιδιά θα έφευγαν. Ο αγώνας ήταν για τον Δημήτριο. Κέρδισε αφήνοντας πολλά μέτρα τα άλλα παιδιά της Σαλαμίνας. Έπειτα από λίγο, έτρεξε με τα μεγαλύτερα παιδιά. Η ίδια διαδικασία. Ο ίδιος νικητής... Και στον Δίαυλο, το ίδιο... Ο δάσκαλος τον πήρε κοντά του. Του χάιδεψε τα μαλλιά και του είπε:
— Έχεις φυσικό χάρισμα Δημήτριε. Εξάσκησέ το και κάθε χρόνο τέτοια εποχή θα έρχομαι εδώ για να κάνουμε τους Αγώνες προς τιμήν του Αίαντα, και θα βλέπω την πρόοδό σου.
... Τα χρόνια πέρασαν. Η παιδική παλιοπαρέα μεγάλωνε. Άλλα μικρότερα παιδιά έρχονταν στο ερειπωμένο στάδιο να τρέξουν. Στο μεταξύ ο Δημήτριος είχε ψηλώσει, τα πόδια του είχαν προπονηθεί γερά σε κάθε λογής δοκιμασία και μυϊκή εργασία. Παράλληλα με τις δουλειές, το απόγευμα πήγαινε εκεί και προπονιόταν μόνος του. Με το φυσικό ένστικτο δούλευε μεθοδικά, χτίζοντας το σώμα ενός Δρομέα.
Ο δάσκαλος τον κοιτούσε κάθε χρόνο να ωριμάζει και μέσα του σκιρτούσε. Μια μέρα τον παρακολούθησε στην καθημερινή του προπόνηση. Τον είδε με τις μεγάλες δρασκελιές να διασχίζει ταχύτατα το στάδιο, καταπίνοντας τα μέτρα.
Η Ολυμπία... Σκέφθηκε... Πήγαιναν κάπου 400 χρόνια που από τη Σαλαμίνα, πόλη που βρισκόταν πάντοτε στη σκιά της Αθήνας, δεν υπήρξε δρομέας που να είχε κερδίσει στους Ολυμπιακούς (από την εποχή του Ονησίκριτου που το 180 π.Χ. είχε κερδίσει στο Στάδιο). Θα του το πω.....
Τελειώνοντας, πήγε κοντά του. Ο Δημήτριος σεβόταν όσο κανέναν και τίποτε τον δάσκαλο. Εκείνος του μίλησε. “Είσαι έτοιμος Δημήτριε. Να δοξάσεις το καταφρονημέμο σου νησί. Να δοξαστείς και συ και τ' όνομά σου να το γράψουν μαζί με τ' άλλα ονόματα, τα δοξασμένα των παλιών δρομέων”.
Ο Δημήτριος ανατρίχιασε. Μπροστά του είχε την πρόκληση που περίμενε. Τα λόγια του δάσκαλου τον είχαν συγκλονίσει. Επιτέλους ήλθε η ώρα να ανοίξει τα φτερά του.
Οι ημέρες πέρασαν. Ο δάσκαλος είχε φύγει από τη Σαλαμίνα, πήγε στην Αθήνα, γύρισε. Πήγε στο φτωχικό του Δημήτριου. Αγκάλιασε τη μητέρα και τον πατέρα του. “Ετοιμάσου” του είπε, να φύγουμε. “Η Ολυμπία σε περιμένει”.
... Η Ολυμπία στεκόταν εκεί και περίμενε τους έσχατους προσκυνητές, θεατές, αθλητές. Βρισκόμασταν στην 250ή Ολυμπιάδα (221 μ.Χ.). Στη Ρώμη «βασίλευε» ο περιβόητος Ηλιογάβαλος που η τετραετής εξουσία του έμεινε στην Ιστορία σαν μία από τις χειρότερες που πέρασε η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (218 - 222 μ.Χ.). Ήταν αυτός που λάτρευε τη μαύρη πέτρα που έφερε από την Έμεσσα της Συρίας στο Παλατίνο, που επέβαλε τον Θεό Βάαλ στους Ρωμαίους, έναν ακόμη Θεό στους δεκάδες που ήσαν υποχρεωμένοι να λατρεύουν οι δυστυχείς Ρωμαίοι και οι άλλοι λαοί της Αυτοκρατορίας.
Στην Ολυμπία όλα όμως πήγαιναν όπως πάντα. Τον μήνα της προετοιμασίας στην Ήλιδα, ο Δημήτριος κοιτούσε, παρατηρούσε τους άλλους Αθλητές. Εντύπωση τού είχαν κάνει οι πενταθλητές. Λίγο πριν από τη μετάβαση στην Ολυμπία, είπε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του και στο Πένταθλο.
Διαπίστωσε ότι η φυσική του δύναμη ήταν τέτοια που θα μπορούσε να διεκδικήσει και εκεί την νίκη και τον κότινο. Συμβουλεύτηκε τον δάσκαλο και εκείνος του είπε: Δεν χάνεις τίποτε να δοκιμάσεις. Δήλωσε τελευταίος και στο Πένταθλο, όπως είχε δηλώσει βέβαια και στο Στάδιο. Ήλθε η ήμερα των αγώνων... Όλοι περίμεναν το Στάδιο. Το πανάρχαιο αγώνισμα, που επί 250 συνεχείς Ολυμπιάδες τελούνταν συνεχώς στην Ολυμπία, ενώνοντας όλες τις εποχές της ακμής αλλά και αυτής της παρακμής. Λίγοι πια οι αθλητές που είχαν σταθεί στην αφετηρία... Και κάμποσοι απ' αυτούς ήταν και πενταθλητές, γιατί το Πένταθλο ήταν από τα πιο δημοφιλή πια αθλήματα.
... Ο Δημήτριος νίκησε. Ο δάσκαλος έκλαψε στους ώμους του μαθητή του. Η Σαλαμίνα είχε τον τρίτο της Ολυμπιονίκη δρομέα, μετά από 400 χρόνια. Ο Δημήτριος όμως δεν στάθηκε εκεί. Νίκησε και στο Πένταθλο. Οι θεατές τον αποθέωσαν. Το ίδιο έπραξε και στην επόμενη Ολυμπιάδα, την 251η (220 μ.Χ.). Νίκησε στο Στάδιο και στο Πένταθλο. Στην 3η συνεχόμενη Ολυμπιάδα (252η, 229 μ.Χ.) διεξήχθη μόνο το Στάδιο. Ο Δημήτριος ξανακέρδισε, ενώ οι χιλιάδες θεατών τον περιέφεραν στα χέρια.
... Στην επόμενη Ολυμπιάδα (253η, 233 μ.Χ.) οι Ρωμαίοι διέπραξαν ένα από τα μεγαλύτερα ανοσιουργήματα. Σταμάτησαν μετά από 1012 χρόνια (253 Ολυμπιάδες) να τελούν το Στάδιο. Ήταν ένα από τα φοβερότερα εγκλήματα εναντίον των Ολυμπιακών. Το μοναδικό αγώνισμα που επέτρεψαν να γίνει, ήταν το Πένταθλο, συναντώντας την καθολική αντίδραση των Ελλήνων αθλητών και θεατών που αποδοκίμαζαν τις Ρωμαϊκές αρχές και τους Ελλανοδίκες. Ο Δημήτριος, ενώ είχε δηλωθεί στο Στάδιο και στο Πένταθλο, έφυγε από την Ολυμπία... Γύρισε πίσω στο νησί του, στη Σαλαμίνα. Μάζεψε τους φίλους τούς παιδικούς, τα μικρά παιδιά. Κοντά του πάντα ο γέρο -δάσκαλος. Πήγαν στο Στάδιο, το χορταριασμένο, το ερειπωμένο...
Βημάτιζε νευρικά, επιθεωρώντας τον χώρο. Σε λίγες ώρες το είχαν καθαρίσει στοιχειωδώς. Άρχιζαν πάλι από την αρχή...
Την ώρα που οι Ρωμαίοι πανηγύριζαν στην Ολυμπία, ο Δημήτριος ο Σαλαμίνιος με τους πέντε κότινους, ο τελευταίος Μεγάλος Ολυμπιονίκης, έτρεχε μαζί με τους άλλους Σαλαμίνιους δρομείς, σε μιαν άλλη μάχη, ενάντια στη λήθη και την υποδούλωση.
Στο χορταριασμένο Στάδιο γίνονταν για πολλά χρόνια Αγώνες. Και το όνομα του Δημήτριου του Σαλαμίνιου περνούσε από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα.
Σήμερα, 18 αιώνες μετά, η Σαλαμίνα διοργανώνει τα Αιάντεια. Όπως τότε... Με τον Δημήτριο τον Ολυμπιονίκη, τους παιδικούς φίλους και τον δάσκαλό του.
ΥΓ.: Οι Ελλανοδίκες της Ολυμπίας μπροστά στην ασκούμενη δυσφορία και έμπρακτη διαμαρτυρία των θεατών και αθλουμένων, επανέφεραν στην 254η Ολυμπιάδα το Στάδιο, που ήταν και το μοναδικό αγώνισμα που διεξήχθη, με νικητή τον Μαιανδέα από την Έφεσο.
Έπειτα από την επόμενη Ολυμπιάδα 255η (241 μ.Χ.) μέχρι την 262η (269 μ.Χ.) σταμάτησαν και πάλι τη διεξαγωγή αγώνων δρόμου, οπότε και το επανέφεραν για τελευταία φορά με νικητή τον Διονύσιο από την Αλεξάνδρεια.
Από εκείνη τη χρονιά, μέχρι την τελευταία Ολυμπιάδα και την απαγόρευση τέλεσης των Ολυμπιακών από τον Θεοδόσιο τον Α' το 393 μ.Χ. δεν αναφέρονται αγώνες δρόμου στην Ολυμπία.
Γι' αυτό ο Δημήτριος ο Σαλαμίνιος με τις τρεις συνεχείς νίκες στο Στάδιο στην ύστατη εποχή των αγώνων δρόμου, θεωρήθηκε και είναι από τους μεγαλύτερους δρομείς που έτρεξαν και νίκησαν στην Ολυμπία.
