Η τρίμηνη διορία από την Κομισιόν στην Ελλάδα για τον έλεγχο των συνόρων της εν μέσω προσφυγικής κρίσης, τα σενάρια, τα δημοσιεύματα και οι διαρροές περί αποπομπής από την Συνθήκη Σένγκεν που ολοένα φουντώνουν από το εξωτερικό και οι προειδοποιήσεις ότι τα άλλα μέλη της ζώνης ελεύθερης μετακίνησης θα κλείσουν τα σύνορά τους με την χώρα μας, αποτελούν την αφορμή για να δούμε – και να ξαναθυμηθούμε – τι ακριβώς είναι η Συνθήκη Σένγκεν, τι προβλέπει για τα μέλη και τα μη μέλη της και τι σημαίνει, πρακτικά, για την χώρα μας το ενδεχόμενο μιας προσωρινής εξόδου.
Τι είναι η Συνθήκη Σένγκεν;
Ο χώρος και η συνεργασία Σένγκεν βασίζονται στη συνθήκη του Σένγκεν του 1985. Ο χώρος Σένγκεν αποτελεί έδαφος όπου εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Οι χώρες που έχουν υπογράψει τη συμφωνία κατήργησαν τα εσωτερικά τους σύνορα, αντικαθιστώντας τα με ενιαία εξωτερικά σύνορα.
Εντός του χώρου Σένγκεν εφαρμόζονται κοινοί κανόνες και διαδικασίες όσον αφορά τις θεωρήσεις για διαμονές σύντομης διάρκειας, τις αιτήσεις ασύλου και τους ελέγχους στα σύνορα. Ταυτόχρονα, για τη διασφάλιση της ασφάλειας εντός του χώρου Σένγκεν, ενισχύθηκαν η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των αστυνομικών υπηρεσιών και των δικαστικών αρχών. Η συνεργασία Σένγκεν ενσωματώθηκε στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη συνθήκη του Αμστερνταμ, το 1997.
Πότε άρχισε να εφαρμόζεται;
Στις 14 Ιουνίου 1985 υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία μεταξύ των ιδρυτικών μελών (φωτό). Εκπονήθηκε σύμβαση που υπογράφηκε στις 19 Ιανουαρίου 1990. Αυτή άρχισε να ισχύει το 1995 κι επέτρεψε την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μεταξύ των χωρών που την είχαν υπογράψει, ενώ δημιούργησε ενιαία εξωτερικά σύνορα, όπου πραγματοποιούνται έλεγχοι εισόδου στον χώρο Σένγκεν σύμφωνα με ίδιες διαδικασίες.
Καθιερώθηκαν κοινοί κανόνες όσον αφορά την έκδοση θεώρησης, το δικαίωμα ασύλου και τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα έτσι ώστε να επιτραπεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό των χωρών που έχουν υπογράψει τη σύμβαση χωρίς να διαταράσσεται η δημόσια τάξη.
Ποιές χώρες μετέχουν στην Σένγκεν;
Σήμερα ο χώρος Σένγκεν αποτελείται από 26 ευρωπαϊκές χώρες, 22 από τις οποίες είναι κράτη – μέλη της ΕΕ: Βέλγιο, Τσεχία, Δανία, Γερμανία, Εσθονία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, Φινλανδία και Σουηδία, μαζί με την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία.
Τι σημαίνει για τις χώρες να είναι μέλη της Συνθήκης Σένγκεν;
– Παύουν να διενεργούν συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα, δηλαδή στα σύνορα μεταξύ δύο κρατών που ανήκουν στον χώρο Σένγκεν.
– Διενεργούν εναρμονισμένους ελέγχους, με σαφώς καθορισμένα κριτήρια, δηλαδή στα σύνορα μεταξύ ενός κράτους που ανήκει στον χώρο Σένγκεν και ενός κράτους που δεν ανήκει στον χώρο Σένγκεν.
Αυτό σημαίνει ότι τόσο οι πολίτες της ΕΕ όσο και οι υπήκοοι τρίτων χωρών μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα εντός του χώρου Σένγκεν και ελέγχονται ΜΟΝΟ όταν περνούν εξωτερικά σύνορα.
Υπάρχουν κάποιες χώρες με ειδικό καθεστώς;
Ναι, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Ιρλανδία, Ρουμανία, αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι τα κράτη – μέλη της ΕΕ που δεν ανήκουν (ή δεν ανήκουν ακόμη), στον χώρο Σένγκεν. Αυτό σημαίνει ότι μια πτήση από ένα από τα κράτη αυτά σε κράτος Σένγκεν θεωρείται εξωτερική πτήση και υπόκειται σε συνοριακούς ελέγχους.
Επιτρέπεται σε χώρες – μέλη να επαναφέρουν κατ’ εξαίρεση τους ελέγχους;
Οι κανόνες Σένγκεν επιτρέπουν στις εθνικές αρχές να επαναφέρουν κατ’ εξαίρεση και προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα σε περίπτωση σοβαρής απειλής της ασφάλειας ή σοβαρών αδυναμιών στα εξωτερικά σύνορα που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη συνολική λειτουργία του χώρου Σένγκεν.
Η προσφυγική κρίση και ο κίνδυνος τρομοκρατικού χτυπήματος έχουν προκαλέσει από τα τέλη του 2015 μέχρι και τώρα την μερική άρση των όρων της Συνθήκης από τις κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Αυστρίας, της Σουηδίας, της Νορβηγίας και της Δανίας.
Στην περίπτωση, εξάλλου, που βγει η Ελλάδα από την Σένγκεν, όπως απειλείται το τελευταίο διάστημα, θεωρούνται δεδομένες οι επιπλέον επιβαρρύνσεις από τις προσφυγικές ροές.
Τι σημαίνουν, πρακτικά, όλα αυτά για έναν πολίτη χώρας – μέλους της Σένγκεν που ταξιδεύει εντός του χώρου της Συνθήκης;
– Ο πολίτης δεν υποβάλλεται σε συνοριακό έλεγχο.
– Τα κράτη της ΕΕ πρέπει να αίρουν όλα τα εμπόδια στην απρόσκοπτη ροή της οδικής κυκλοφορίας.
– Επιτρέπεται η διενέργεια αστυνομικών ελέγχων μόνο αν η αστυνομία διαθέτει πληροφορίες για πιθανές απειλές στη δημόσια ασφάλεια ή για εικαζόμενο διασυνοριακό έγκλημα.
– Επιτρέπεται η διενέργεια ελέγχων στα λιμάνια και τα αεροδρόμια, μόνο όμως όσον αφορά την επαλήθευση ότι ένα πρόσωπο είναι ο νόμιμος κάτοχος του εισιτηρίου.
– Στα εξωτερικά σύνορα οι υπήκοοι της ΕΕ σε γενικές γραμμές υποβάλλονται στους ελάχιστους ελέγχους για την επαλήθευση της ταυτότητάς τους βάσει των ταξιδιωτικών τους εγγράφων.
– Οι υπήκοοι τρίτων χωρών εκτός της ΕΕ οφείλουν να επιδεικνύουν έγκυρο ταξιδιωτικό έγγραφο και θεώρηση, εφόσον απαιτείται ή άδεια διαμονής, καθώς και έγγραφα τα οποία να δικαιολογούν τον σκοπό της διαμονής τους και να αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκείς πόρους για τη συντήρησή τους κατά τη διάρκεια της διαμονής τους.
Ποιοί είναι οι όροι για να γίνουν ευρωπαϊκά κράτη μέλη της Σένγκεν;
– Να είναι ικανά να αναλάβουν την ευθύνη για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων του χώρου, εξ’ ονόματος των άλλων κρατών που ανήκουν στον χώρο Σένγκεν. Επίσης, για την έκδοση ομοιόμορφων θεωρήσεων βραχείας διαμονής (θεωρήσεις Σένγκεν).
– Να μπορούν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με τα άλλα κράτη του χώρου Σένγκεν με στόχο τη διατήρηση υψηλού επιπέδου ασφάλειας μετά την κατάργηση των εσωτερικών συνοριακών ελέγχων.
– Να εφαρμόζουν το σύνολο των κανόνων Σένγκεν που αφορούν, για παράδειγμα, τον έλεγχο των χερσαίων, θαλάσσιων και εναέριων συνόρων, την έκδοση θεωρήσεων, την αστυνομική συνεργασία και την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
– Να συνδεθούν και να χρησιμοποιούν το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS) και το σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις (VIS). Τα κράτη Σένγκεν υποβάλλονται σε τακτική αξιολόγηση ώστε να ελέγχεται ότι εφαρμόζουν ορθά τους κανόνες Σένγκεν.
Ποια μέτρα υιοθετήθηκαν από τα κράτη στο πλαίσιο της συνεργασίας Σένγκεν;
– Άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
– Κοινή σειρά κανόνων που εφαρμόζονται σε άτομα που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της ΕΕ.
– Εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τους όρους εισόδου και θεώρησης διαβατηρίου για σύντομες διαμονές.
– Ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων διασυνοριακής παρακολούθησης και συνεχούς καταδίωξης.
– Ενισχυμένη δικαστική συνεργασία μέσω ενός ταχύτερου συστήματος έκδοσης και καλύτερης μεταβίβασης της εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων.
– Θέσπιση και ανάπτυξη του συστήματος πληροφόρησης Σένγκεν (SIS).
Τι είναι το σύστημα SIS;
Δημιουργήθηκε για να βοηθήσει στη διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας εντός των κρατών του χώρου Σένγκεν λόγω της απουσίας ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
Πρόκειται για σύστημα πληροφοριών μεγάλης κλίμακας που επιτρέπει στην αστυνομία, στις αρχές που είναι αρμόδιες για τη μετανάστευση, στις δικαστικές και άλλες αρχές να εισάγουν και να συμβουλεύονται καταχωρίσεις για εξαφανισθέντα πρόσωπα, για πρόσωπα ή αντικείμενα που συνδέονται με ποινικά αδικήματα και για υπηκόους τρίτων χωρών που δεν επιτρέπεται να εισέλθουν ή να παραμείνουν στον χώρο Σένγκεν.
Τι έκταση καλύπτει ο χώρος Σένγκεν στην Ευρώπη;
Ο χώρος Σένγκεν περιβάλλεται από 42.673 χλμ. θαλάσσιων συνόρων και 7.721 χλμ. χερσαίων συνόρων. Το 2014 εκδόθηκαν περίπου 16 εκατομμύρια θεωρήσεις Σένγκεν για ταξιδιώτες από τρίτες χώρες με προορισμό τον χώρο Σένγκεν.
Ποιο είναι το επόμενο βήμα για την ΕΕ;
Η ΕΕ επεξεργάζεται ένα πρόγραμμα «έξυπνων συνόρων» για τα εξωτερικά σύνορα. Αποτελείται από ένα σύστημα εισόδου/εξόδου που θα βελτιώσει τους συνοριακούς ελέγχους και θα καταπολεμήσει την παράτυπη μετανάστευση (σ.σ. αυτός ο όρος χρησιμοποιείται επίσημα από την ΕΕ στην Συνθήκη Σένγκεν), καθιστώντας ταυτόχρονα ευκολότερη τη διέλευση των συνόρων για συχνούς ταξιδιώτες που έχουν υποβληθεί σε προκαταρκτικό έλεγχο ασφάλειας.
