Επιστολή που φέρει την υπογραφή του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν επιβεβαιώνει για πρώτη φορά πως βρίσκονται σε εξέλιξη μυστικές διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ από υποστηριζόμενες από την Άγκυρα τζιχαντιστικές ομάδες το περασμένο έτος.
Η επιστολή, την οποία αποκαλύπτει το Nordic Monitor, αποδεικνύει ότι έχουν δοθεί οδηγίες σε πολλούς τουρκικούς κρατικούς φορείς να προχωρήσουν στη σύνταξη συμφωνίας για την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με τη Συρία. Σκοπός της πρωτοβουλίας αυτής είναι η διασφάλιση των συμφερόντων τόσο της Τουρκίας όσο και της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ) – του αποσχισθέντος κρατιδίου στη Μεσόγειο, το οποίο αναγνωρίζεται μόνο από την Άγκυρα.
«Μετά την ανατροπή του καθεστώτος Μπααθ και τη μεταβίβαση της εξουσίας σε μεταβατική κυβέρνηση, καταβάλλονται προσπάθειες, σε συντονισμό με τους αρμόδιους κρατικούς μας φορείς, για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων με τη Συρία και την καθιέρωση περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων, με τρόπο που να διασφαλίζει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της χώρας μας», αναφέρει ο Φιντάν στην επιστολή του, με ημερομηνία 16 Ιουνίου, η οποία απευθύνεται στο Προεδρείο της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.
Ο Φιντάν τονίζει επίσης ότι η Τουρκία παραμένει προσηλωμένη στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων της ΤΔΒΚ σε κάθε μελλοντική συμφωνία οριοθέτησης με τη Δαμασκό.
Η επιστολή αυτή αποτελεί την πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι έχουν ήδη ξεκινήσει προετοιμασίες για τέτοια θαλάσσια συμφωνία — παρά το γεγονός ότι προηγούμενες δημόσιες δηλώσεις του Τούρκου Υπουργού Μεταφορών ανέφεραν ότι η Άγκυρα απλώς εξετάζει το ενδεχόμενο μιας τέτοιας συμφωνίας στο μέλλον.
Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν διέψευσε ισχυρισμούς σύμφωνα με τους οποίους η Άγκυρα είχε δεσμευθεί να μην προχωρήσει σε θαλάσσια συμφωνία με τη Συρία, κατά τη διάρκεια της συνάντησής του στις 12 Ιανουαρίου 2025 στο Ριάντ με την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ε.Ε. για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας και Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Κάγια Κάλας.
«Θα ήταν ωφέλιμο να λαμβάνονται υπόψη οι επίσημες δηλώσεις και ανακοινώσεις του υπουργείου μας σχετικά με το ζήτημα αυτό», ανέφερε ο Φιντάν στην επιστολή του, προσθέτοντας: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει δικαίωμα να σχολιάζει μια ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών για τις θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας τους».
Μια πιθανή συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης μεταξύ Τουρκίας και Συρίας θα μπορούσε να μεταβάλει δραστικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε επίκεντρο περιφερειακών εντάσεων. Η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στον βυθό έχει προκαλέσει επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις από παράκτια κράτη, με την Τουρκία να βρίσκεται στο επίκεντρο αντιπαραθέσεων με την Ελλάδα, την Κυπριακή Δημοκρατία και την Αίγυπτο.
Δεδομένου του σύνθετου ιστορικού της περιοχής και των αλληλοεπικαλυπτόμενων αξιώσεων για ΑΟΖ, μια συμφωνία Άγκυρας–Δαμασκού θα μπορούσε να επιδεινώσει περαιτέρω τις σχέσεις της Τουρκίας με κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, προκαλώντας νέα ένταση στις σχέσεις Άγκυρας–Βρυξελλών.
Η Τουρκία φαίνεται πως αξιοποιεί τη στρατηγική ευκαιρία που προκύπτει από τη μεταπολεμική αναδιάρθρωση της Συρίας, η οποία πλέον διοικείται από τον Πρόεδρο Άχμαντ αλ-Σαράα, με τον οποίο Τούρκοι αξιωματούχοι διατηρούν μακροχρόνια – αν και μυστική – συνεργασία. Από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία το 2011, η Άγκυρα είχε υποστηρίξει και εξοπλίσει διάφορες τζιχαντιστικές οργανώσεις με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ.
Στο παρελθόν, η Τουρκία είχε επιχειρήσει να επιτύχει συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης με την κυβέρνηση Άσαντ, ωστόσο οι προσπάθειες αυτές διακόπηκαν λόγω του πολέμου που ξέσπασε το 2011.
Αυτή τη φορά, μια επιτυχής συμφωνία δεν θα προσέφερε μόνο νομική κατοχύρωση των τουρκικών διεκδικήσεων έναντι της Συρίας, αλλά θα ενίσχυε και τη θέση της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο, παρέχοντας de facto αναγνώριση στην Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ) και ενδεχομένως ανοίγοντας τον δρόμο για νέες έρευνες υδρογονανθράκων.
Παράλληλα, η συμφωνία θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για κοινές τουρκo-συριακές γεωτρήσεις σε διασυνοριακά κοιτάσματα. Δεδομένου ότι η Δαμασκός δεν διαθέτει την τεχνική και επιχειρησιακή δυνατότητα για υπεράκτιες εξορύξεις, η Τουρκία αναμένεται να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε επίπεδο τεχνογνωσίας και υλοποίησης.
Ωστόσο, το σχέδιο αυτό εκτιμάται ότι θα περιπλέξει περαιτέρω τις σχέσεις της Τουρκίας με τρίτες χώρες, όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και ο Λίβανος — κράτη που διατηρούν ζωτικά συμφέροντα στις επίμαχες θαλάσσιες ζώνες της Μεσογείου και παρακολουθούν με ανησυχία κάθε κίνηση που ενδέχεται να μεταβάλλει τις ισορροπίες.
Η Άγκυρα έχει εδώ και καιρό εκφράσει την αντίθεσή της στις συμφωνίες θαλάσσιας οριοθέτησης που υπέγραψε η Κυπριακή Δημοκρατία με την Αίγυπτο (2003), τον Λίβανο (2007) και το Ισραήλ (2010), υποστηρίζοντας ότι παραβιάζουν τα δικαιώματα της ΤΔΒΚ. Η Τουρκία και η ΤΔΒΚ έχουν επίσης επανειλημμένα επικρίνει την απόφαση της Λευκωσίας να παραχωρεί άδειες έρευνας σε υπεράκτια «οικόπεδα» της κυπριακής ΑΟΖ.
Η Άγκυρα φαίνεται να ακολουθεί παρόμοιο στρατηγικό μοντέλο με εκείνο που εφάρμοσε στη Λιβύη, μέσω της συμφωνίας θαλάσσιας οριοθέτησης με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA), η οποία υπογράφηκε το 2019 και προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε απάντηση του τουρκολιβυκού μνημονίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε στις 12 Δεκεμβρίου 2019 ότι η συμφωνία παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να παράγει έννομα αποτελέσματα για τρίτες χώρες.
