26 χρόνια μετά την κινηματογραφική σύλληψη του ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, στην ελληνική πρεσβεία στο Ναϊρόμπι, ο «Από», όπως τον αποκαλούν οι οπαδοί του, βρίσκεται μπροστά σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι.
Μετά από ζυμώσεις μηνών και την άδεια που δόθηκε σε μέλη του φιλοκουρδικού κόμματος να τον επισκεφθούν στη φυλακή του Ιμραλί, όπου εκτίει ισόβια κάθειρξη, όλα δείχνουν ότι είναι έτοιμος για μια ιστορική απόφαση: να καλέσει τα μέλη του ΡΚΚ να καταθέσουν τα όπλα, με αντάλλαγμα την αποφυλάκισή του, και να ξεκινήσει μια νέα προσπάθεια ειρηνευτικής διαδικασίας με το τουρκικό κράτος. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να βάλει τέλος σε μια εμφύλια αντιπαράθεση που, από τη δεκαετία του '80, έχει στοιχίσει χιλιάδες ζωές, ενώ έχει δημιουργήσει βαθιές διαχωριστικές γραμμές στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Η ανακοίνωση της έκκλησης του Οτσαλάν στους συντρόφους του για να καταθέσουν τα όπλα και να ξεκινήσουν την ειρηνευτική διαδικασία είχε προαναγγελθεί για τη 15η Φεβρουαρίου στην 26η επέτειο από τη σύλληψη του.
Οι Κούρδοι αποτελούν περισσότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Τουρκίας, που ανέρχεται σε 90 εκατομμύρια, και η σύγκρουση, εκτός των άλλων, έχει οδηγήσει στον οικονομικό μαρασμό τη Νοτιοανατολική Τουρκία, λόγω της έλλειψης υποδομών, επενδύσεων και οικονομικής δραστηριότητας. Η απομόνωση των κουρδικών περιοχών υπήρξε ένας ακόμα μοχλός πίεσης από το τουρκικό κράτος, προκειμένου να γονατίσει το ένοπλο κουρδικό κίνημα.
Το μεγάλο στοίχημα του Ερντογάν
Για τον Τ. Ερντογάν, το κουρδικό ζήτημα αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα. Όχι μόνο επειδή θα δώσει τέλος σε αυτόν τον ακήρυχτο πόλεμο εναντίον του ΡΚΚ, ο οποίος τελικά στράφηκε και εναντίον των κουρδικών πληθυσμών στη Νοτιοανατολική Τουρκία, αλλά και επειδή αποτελεί τη βάση για τη μοναδική ελπίδα που έχει προς το παρόν ώστε να ξεπεράσει τους περιορισμούς του συντάγματος και να διεκδικήσει μια ακόμη θητεία στην προεδρία της Τουρκίας.
Με δεδομένο όμως και το νέο σκηνικό που έχει διαμορφωθεί στη Συρία, η προσδοκία του Τ. Ερντογάν είναι ότι μια απόφαση του ΡΚΚ για κατάθεση των όπλων θα συμπεριλάβει και τα μέλη της οργάνωσης που έχουν καταφύγει στη Βορειοανατολική Συρία και στο YPG, και τα οποία, μέσω του SDF, ελέγχουν την αυτόνομη κουρδική περιοχή.
Οι προσδοκίες από τη διάλυση του PKK
Η «επίλυση» του κουρδικού ζητήματος και η απάρνηση του ένοπλου αγώνα από το ΡΚΚ που ιδρύθηκε από τον Οτσαλαν το 1978, θα ενίσχυε σημαντικά την Τουρκία, θα εξουδετέρωνε οριστικά αποσχιστικές τάσεις και θα καθιστούσε πιο διαχειρίσιμες τις σχέσεις της με το Ιράν και το Ιράκ, όπου κατοικούν σημαντικές κουρδικές μειονότητες. Το Βόρειο Ιράκ, μάλιστα, αποτελεί ήδη μια αυτόνομη κουρδική περιοχή.
Η προσδοκία είναι ότι μια νέα ειρηνευτική διαδικασία θα έβαζε οριστικά τέλος στο όραμα του κουρδικού εθνικισμού για τη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη Μέση Ανατολή, το οποίο αποτελεί και τη μεγαλύτερη απειλή ασφαλείας για την ίδια την Τουρκία. Καθως οι δυο λαοί οι οποίοι μετα από έναν αιώνα αλλαγών του χάρτη της Μ.Ανατολής έμειναν χωρίς εθνική ολοκλήρωση και δημιουργία ανεξάρτητου κράτους είναι οι Κούρδοι και οι Παλαιστίνιοι.
Τα ανταλλάγματα για το ΡΚΚ και η καχυποψία για την ειλικρίνεια του Ερντογάν
«Ο ηγέτης Άπο θα κάνει μια σημαντική και ιστορική δήλωση στις 15 Φεβρουαρίου και θα την καταστήσει την αρχή μιας προσπάθειας λύσης», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Μουράτ Καραγιλάν, ένας από τους κορυφαίους διοικητές του ΡΚΚ, σύμφωνα με κουρδικά μέσα ενημέρωσης.
Αν και με ανακοίνωση του το ΡΚΚ δηλώνει έτοιμο να ακολουθήσει τις αποφάσεις του φυλακισμένου ηγέτη του κανείς δεν γνωρίζει εάν η «συνθηκολόγηση» του Οτσαλάν θα γίνει αποδεκτή από όλους τους μαχητές του ΡΚΚ. Μεταξύ του κουρδικού στοιχείου και ειδικά του ένοπλου τμήματος του ΡΚΚ, υπάρχει μεγάλη καχυποψία και επιφυλακτικότητα απέναντι στο τουρκικό κράτος, έπειτα από τέσσερις δεκαετίες ένοπλου αγώνα για την αυτονομία στο Τουρκικό Κουρδιστάν .
Στη Συρία, επίσης, οι αντάρτες που προέρχονται από το ΡΚΚ θα πρέπει να σταθμίσουν εάν είναι ειλικρινείς οι προθέσεις για συμφιλίωση ή αν η «ειρηνευτική διαδικασία» με το τουρκικό κράτος αποτελεί ένα τακτικό τέχνασμα. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, μετά από μια απόφαση κατάθεσης των όπλων, να βρεθούν ξαφνικά έρμαια μεταξύ των ειδικών δυνάμεων του τουρκικού στρατού και των ένοπλων ισλαμικών ομάδων του HTS, που τώρα έχουν φορέσει τον μανδύα του Συριακού «κυβερνητικού στρατού».
Εάν οι ένοπλοι του ΡΚΚ στην Τουρκία δεν έχουν τίποτα να χάσουν, οι Κούρδοι του YPG στη Συρία καλούνται ουσιαστικά να εγκαταλείψουν και να παραδώσουν μια μεγάλη αυτόνομη περιοχή, την οποία έχουν κατακτήσει με τα όπλα. Πρόκειται για μια περιοχή που περιλαμβάνει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Συρίας, γεγονός που τους δίνει ιδιαίτερη διαπραγματευτική ισχύ στη διαμόρφωση της νέας Συρίας.
Ήδη από τον Οκτώβριο, ο εθνικιστής πρόεδρος του ΜΗΡ και σύμμαχος του Τούρκου προέδρου, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, είχε εκπλήξει τους πάντες όταν χαιρέτησε στη Βουλή τους εκπροσώπους του φιλοκουρδικού κόμματος DEM. Με δηλώσεις του, είχε υποστηρίξει ότι ο Οτσαλάν θα μπορούσε να αφεθεί ελεύθερος υπό τον όρο ότι θα καλούσε τους ηγέτες του PKK να αφοπλιστούν και να συμμετάσχουν σε μια πολιτική διαδικασία επίλυσης.
Το DEM, του οποίου φυσικός ηγέτης είναι ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς (που παραμένει έγκλειστος στις τουρκικές φυλακές), υποστήριξε από την αρχή αυτή την προσπάθεια. Τα στελέχη του κόμματος ήταν εκείνα που ανέλαβαν την πρώτη, μετά από πολύ καιρό, απευθείας επαφή με τον Οτσαλάν, αφού έλαβαν ειδική άδεια να τον επισκεφθούν στη φυλακή.
Κύμα συλλήψεων με στόχο στελέχη της κουρδικής μειονότητας
Οι στόχοι του ΡΚΚ περιλαμβάνουν την αναγνώριση της κουρδικής ταυτότητας και κουλτούρας στο τουρκικό Σύνταγμα, τη διδασκαλία της κουρδικής γλώσσας στα σχολεία, αλλά και τη «δημοκρατική αυτονομία», με την παραχώρηση περισσότερων εξουσιών από το κράτος στις τοπικές Αρχές. Αυτό, όμως, παραμένει μια κόκκινη γραμμή για τους κύκλους εξουσίας στην Άγκυρα, καθώς θεωρούν ότι μια τέτοια «αυτονομία» θα καλλιεργούσε και το όραμα της «αυτοδιάθεσης».
Οι τουρκικές Αρχές δείχνουν πάντως να λαμβάνουν τα μέτρα τους. Τους τελευταίους τέσσερις μήνες έχει ξεκινήσει ένα κύμα συλλήψεων στη Νοτιοανατολική Τουρκία, με στόχο στελέχη της κουρδικής μειονότητας, ώστε να αποδυναμωθούν οι φωνές που αντιτίθενται στην ειρηνευτική επιχείρηση και στην έκκληση του Οτσαλάν.
Το μεγάλο πρόβλημα για το ΡΚΚ είναι ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως μια ενδεχόμενη συμφωνία στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας θα τηρηθεί από την Άγκυρα. Υπάρχει ο φόβος ότι, αφού οι Κούρδοι αφοπλιστούν και εξυπηρετήσουν τον στόχο του Ερντογάν να εξασφαλίσει άλλη μία θητεία, θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα νέο κύμα καταστολής.
Πριν από δέκα χρόνια, το 2015, ο Ερντογάν, από τη θέση του πρωθυπουργού, είχε ξεκινήσει μια ακόμη ειρηνευτική διαδικασία. Τους λεπτούς χειρισμούς και τις διαπραγματεύσεις είχε αναλάβει τότε ο αρχηγός της ΜΙΤ και νυν ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν. Οι διαπραγματεύσεις είχαν προχωρήσει, αλλά μετά τα αποτελέσματα των εκλογών του Ιουνίου του 2015, η αύξηση των ποσοστών των κουρδικών κομμάτων στέρησε από το ΑΚΡ την απόλυτη πλειοψηφία. Η διαδικασία κατέρρευσε, ακολούθησε ένα κύμα διώξεων εναντίον των Κούρδων, και στις επόμενες εκλογές το ΑΚΡ ανέκτησε την πλειοψηφία του στην Εθνοσυνέλευση.
Τότε υπήρχαν και σφοδρές εσωτερικές αντιδράσεις, καθώς, μετά από τέσσερις δεκαετίες ένοπλης σύγκρουσης και χιλιάδων θυμάτων, στην τουρκική κοινωνία είναι εμπεδωμένη η αντίληψη του «εγκληματικού ΡΚΚ». Όμως, η στρατηγική σύμπραξη με τον Μπαχτσελί στοχεύει στο να κατευνάσει τις εθνικιστικές αντιδράσεις.
Το 2015, μετά την κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας και το κύμα διώξεων που ακολούθησε, μεγάλο μέρος των μαχητών του ΡΚΚ πέρασε στη βόρεια Συρία και εντάχθηκε στο YPG. Αργότερα, μέσω του SDF, το YPG αναδείχθηκε σε βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ στον αγώνα εναντίον του ISIS, αλλά και σε δύναμη εξισορρόπησης της ιρανικής και ρωσικής επιρροής στο καθεστώς Άσαντ.
