Θλίψη στον κόσμο των γραμμάτων και των τεχνών έχει προκαλέσει η απώλεια της Άλκης Ζέη, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 97 ετών. Υπήρξε η αγαπημένη συγγραφέας όλων των ηλικιών, μικρών και μεγάλων, με το πρώτο της μυθιστόρημα «Το Καπλάνι της Βιτρίνας», το οποίο έχει λάβει πολλές διακρίσεις στο εξωτερικό, να θεωρείται ένα από τα κλασικά βιβλία και να αποτελεί έργο-σταθμό της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας καθώς είναι το πρώτο ίσως παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές και συγκεκριμένα στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.
Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1923. Ο πατέρας της, Ζήνων Ζέης, ήταν τραπεζικός υπάλληλος, μεγαλωμένος στην Κρήτη, αλλά με καταγωγή από την Άνδρο και η μητέρα της, Έλλη Σωτηρίου, με καταγωγή από τη Σάμο είχε περάσει τα παιδικά της χρόνια στην Σμύρνη.
Η Άλκη Ζέη μαζί με τη μεγαλύτερή της αδελφή έζησε τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, όσο η μητέρα της ανάρρωνε από φυματίωση σε σανατόριο στην Πάρνηθα. Το 1937, η Άλκη Ζέη σε ηλικία 14 ετών επέστρεψε στην Αθήνα οικογενειακώς και άρχισε να φοιτά στην ιδιωτική Ιόνιο Σχολή, όπου γνώρισε τη φίλη της και μετέπειτα συγγραφέα Ζωρζ Σαρή. Τα τελευταία τρία χρόνια του γυμνασίου, η Άλκη Ζέη πήγε στην ιδιωτική Σχολή Αηδονοπούλου. Εκείνη την περίοδο ο θείος της, Πλάτων Σωτηρίου (αδελφός της μητέρας της), παντρεύτηκε τη γνωστή συγγραφέα Διδώ Σωτηρίου η οποία βοήθησε την Άλκη Ζέη να ασχοληθεί με τη συγγραφή.
Η συγγραφέας ενώ ήταν μαθήτρια στη Σχολή Αηδονοπούλου, συμμετείχε στον όμιλο κουκλοθεάτρου της σχολής της που διεύθυνε η καθηγήτρια τέχνης Ελένη Περράκη Θεοχάρη. Τότε ξεκίνησε να γράφει έργα για κουκλοθέατρο, ένας από τους χαρακτήρες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε μετέπειτα ένας από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθεάτρου Αθηνών «Μπάρμπα Μυτούσης» που ίδρυσε η Έλένη Περράκη-Θεοχάρη.
Κατοχή και εξορίαΚατά την περίοδο της κατοχής έχει δηλώσει πως είχε ενταχθεί στην ΕΠΟΝ, παρακινούμενη από την Διδώ Σωτηρίου. Παράλληλα σπούδασε φιλοσοφία του θεάτρου στην Φιλοσοφική του πανεπιστημίου των Αθηνών και υποκριτική στη δραματική σχολή του Εθνικού Ωδείου Αθηνών. Ενώ φοιτούσε στη δραματική σχολή το 1943 γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου (1913-1990), με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945.
Το 1948, έπειτα από την ήττα του ΔΣΕ στον εμφύλιο, ο σύζυγός της διέφυγε στην Τασκένδη. Η Ζέη προσπάθησε να τον ακολουθήσει αλλά την συνέλαβαν και την εξόρισαν στη Χίο λόγω των πολιτικών της πεποιθήσεων.
Ύστερα από προσπάθειες έξι ετών, και αφού έμεινε για καιρό στην Ιταλία, το 1954 επανασυνδέθηκε με τον σύζυγο της στην Τασκένδη.
Απέκτησαν δυο παιδιά,την Ειρήνη (1956-) και τον Πέτρο (1959-). Το 1957 μετακόμισαν στη Μόσχα, όπου σπούδασε και στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας. Το 1964 επέστρεψε στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με τον ερχομό της Χούντας —αυτή τη φορά για το Παρίσι και να επιστρέψει οριστικά όταν έπεσε η απριλιανή δικτατορία.
Συγγραφικό έργο
Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην ΕΣΣΔ συνέχισε το γράψιμο και μια σειρά παιδικών διηγημάτων της δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό για τους νέους Νεανική Φωνή, που είχε ως συντακτική επιτροπή τους Μάριο Πλωρίτη, Τάσο Λιγνάδη και Κωστή Σκαλιώρα.
Το πρώτο της μυθιστόρημα, το αυτοβιογραφικό "Το καπλάνι της βιτρίνας" γράφτηκε το 1963 ενώ ήταν στη Μόσχα.
Το 1971 και ενώ ήταν εξόριστη στο Παρίσι, έγραψε τον Μεγάλο περίπατο του Πέτρου, αυτή τη φορά με θέμα την Κατοχή και την απελευθέρωση. Το σημαντικό είναι ότι τα ιστορικά της μυθιστορήματα δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ιστορικών γεγονότων αλλά είναι ζυμωμένα με τα αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της.
Η Άλκη Ζέη και η Ζωρζ Σαρή που γνωρίζονταν από τα σχολικά τους χρόνια, καθιέρωσαν ένα νέο στυλ στο νεανικό μυθιστόρημα, τόσο από την άποψη του ζωντανού, αυτοβιογραφικού ύφους όσο και της εισαγωγής του πολιτικού, κοινωνικού και ιστορικού στοιχείου στο είδος.
Το εφηβικό μυθιστόρημα «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» κέρδισε το 2003 το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ελληνικό τμήμα της IBBY), ενώ το 2004 η Ζέη ήταν υποψήφια για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και το βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν λογοτεχνίας. Το Βραβείο Mildred L. Batchelder της απονεμήθηκε για τις εκδόσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες των έργων της Το καπλάνι της βιτρίνας, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου και Κοντά στις ράγες.
Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της και το 2014 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για να τιμηθεί με τον τρόπο αυτό η προσφορά και το έργο της στην παιδική λογοτεχνία. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Τα έργα της Άλκης Ζέη έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες.
Βραβεία - διακρίσεις
1968 ALA Notable Book selection Το καπλάνι της βιτρίνας
1969 Horn Book Honor List selection Το καπλάνι της βιτρίνας
1970 ALSC Mildred Batchelder (U.S.A) Το καπλάνι της βιτρίνας
1974 ALSC Mildred Batchelder (U.S.A) Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου
1980 ALSC Mildred Batchelder (U.S.A) Κοντά στις ράγιες
1992 Κρατικό Βραβείο παιδικού βιβλίου
2002 Βραβείο Acerbi (ΙΤΑΛΙΑ) Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα
2003 Βραβείο Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (IBBY GREECE) καλύτερου εφηβικού βιβλίου, Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της
2003 Βραβείο Λογοτεχνικού περιοδικού «διαβάζω» καλύτερου εφηβικού βιβλίου, Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της Υποψήφια για το βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Hans Christian Andersen
2004 Υποψήφια τρεις φορές (2004,2009,2015) για το βραβείο λογοτεχνίας για παιδιά Astrid Lindgren Memorial Award 2005 Βραβείο των βιβλιοφάγων (Prix des Embouquineurs, ΓΑΛΛΙΑ) Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της
2007 Βραβείο Andersen – Il mondo dell’ infanzia (ΙΤΑΛΙΑ) Το καπλάνι της βιτρίνας
2008 Ο ψεύτης παππούς στη βραχεία λίστα των βραβείων του λογοτεχνικού περιοδικού «διαβάζω»
2009 Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της στην βραχεία λίστα για το Marsh Award (Μ.ΒΡΕΤΑΝΙΑ)
2010 Βραβείο Νέων Ευρωπαίων (ΓΑΛΛΙΑ) Ο ψεύτης παππούς
2010 Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της
2012 Επίτιμη Διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος Πανεπιστημίου Κύπρου
2014 Επίτιμη Διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
2014 Βραβείο αναγνωστών των βιβλιοπωλείων PUBLIC Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο
2015 Χρυσός σταυρός του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας
2015 υποψήφια για Διεθνές βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Astrid Lindgren
2015 Επίτιμη Διδάκτωρ του Τμήματος Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών
2015 Ταξιάρχης του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων από το ΥΠΠΟ της Γαλλίας
